اشتباه

دیروز به طور اتفاقی مجله ای به نام طاق متعلق به سازمان نطام مهندسی خراسان رضوی به دستم رسید .ضمن ورق زدن آن چشمم به تصویر استاد ارجمند آقای دکتر بهادری نژاد افتاد.دقیق تر شدم. مصاحبه ای بود از خبرنگار مجله با جناب دکتر با عنوان «جامعه مهندسی به اخلاق مهندسی نیاز دارد» . با توجه به علاقه ای که به ایشان دارم و البته موضوع اخلاق مهندسی، شروع به خواندن مصاحبه کردم.مثل همیشه آقای دکتر ضرورت توجه به این درس را یادآور شده بودند......

خبرنگار در سوال آخر از ایشان سوال کرده بود که چرا واحد اخلاق مهندسی در دانشگاه ها اجباری نمی شود.ایشان با اشاره به تحقیقی که فرهنگستان از 50 نفر مهندس با سابقه 10 سال کار در مورد ضرورت تدریس اخلاق مهندسی انجام داده است،می گویند همه بدون استثنا تاکید کرده اند که این مساله ضرورت دارد.سپس ایشان می فرماید :

« البته عده ای معتقد بودند در صورت اجباری شدن، این درس هم به سرنوشت دروس معارف و اخلاق اسلامی دچار می شود که چندان جدی گرفته نمی شود.اشکال دیگر این است که در صورت اجباری شدن همه باید این واحد را انتخاب کنند. حال می خواهد استاد داشته باشد و یا نداشته باشد. در دانشگاه امیرکبیر این واحد را به صورت اجباری برای همه دانشجویان ارایه کرده اند و گفته اند که فردی روحانی این واحد را تدریس کند. وقتی که 5 سال پیش در دانشگاه صنعتی شریف پیشنهاد دادم ، عده ای می گفتند این درس را فردی از حوزه علمیه تدریس کند ولی من اصرار داشتم که فردی که در این حرفه کار کرده است این واحد را تدریس کند.»

راستش متعجب شدم. اطلاعات جناب استاد با اطلاعات من ناهمخوان بود.تامل و بررسی کردم ولی نتیجه فرقی نکرد. با توجه به روحیه پژوهش محور و مبتنی بر صداقت ایشان تنها نتیجه ای که گرفتم  اطلاع رسانی اشتباه به استاد بود.

اطلاعات من از موضوعات مورد نظر ایشان چنین است :

1-در دانشگاه صنعتی امیرکبیر ، چند سالی است که درس اخلاق مهندسی با توجه به رشته خاص به صورت اختیاری در بعضی دانشکده ها از جمله دانشکده عمران و کامپیوتر ارائه می شود.

2- در طی سال گذشته ، در گروه معارف اسلامی، درس اخلاق مهندسی به عنوان یکی از چهار عنوان درس اخلاق به صورت اختیاری در دو واحد ارائه شده است.

توضیح آن که :

همان طور که می دانید هر دانشجوی دوره کارشناسی ملزم به اخذ 2 واحد درس اخلاق می باشد. در دانشگاه صنعتی امیرکبیر ، در هر دو ترم سال تحصیلی ، شاخه های مختلف این درس ارایه می شود .این دروس عبارت است از :

-فلسفه اخلاق

-اصول و مفاهیم اخلاق اسلامی(به عنوان اخلاق هنجاری)

-آیین زندگی(اخلاق کاربردی) شامل اخلاق معاشرت،اخلاق دانشچویی، اخلاق پژوهش و ..

-عرفان عملی

شورای آموزشی گروه معارف اسلامی این دانشگاه با توجه به این که اخلاق حرفه ای امکان ارائه در درس آیین زندگی را نداشت، و از طرفی این درس در تمامی دانشکده ها ارائه نمی شد تصمیم گرفت راجع به این درس تحقیق و امکان ارایه آن را بررسی کند.

پس از 6 ماه بررسی توسط یکی از اساتید گروه، و ارایه نتایج تحقیق ، با بررسی سرفصل ها و منابع ،تصمیم گرفته شد این درس بطور آزمایشی بصورت محدود 4 واحد در هر ترم  توسط استاد صلاحیت دار ارایه شود.از آن تصمیم حدود 3 ترم گدشته است. نتیجه ارزشیابی که توسط دانشگاه صورت گرفته است ،بسیار خوب و رضایتبخش بوده است. البته هنوز راجع به گسترش ارائه این درس تصمیمی گرفته نشده است. با این توضیح  اشکال حضرت استاد مبنی بر اجباری بودن درس در دانشگاه امیرکبیر وارد نیست.

-ولی راجع به استاد درس : فردی که برای این درس انتخاب شده است فارغ التحصیل دانشگاه صنعتی شریف ، با درج سابقه 15 سال کار مهندسی، دارای پایه یک سازمان نظام مهندسی ساختمان(بالاترین درجه حرفه ای مهندسی ساختمان در کشور)، عضو کمیته آموزش ( مهندسین عضو سازمان) ، عضو کمیته نظارت ( بر خدمات حرفه ای مهندسین) ، عضو کمیته اخلاق مهندسی نطام مهندسی و همچنین دارای تحصیلات خارج فقه واشتغال به تحصیلات حوزوی ،  و سابقه تحقیق و تدریس در اخلاق اسلامی است.

با این توضیح طبق فرمایشات استاد که فرموده اند استاد این درس باید سابقه اشتغال در این حرفه را داشته باشد، مشکلی از این باب بر سیستم آموزشی وارد نیست.

-ولی جناب دکتر اشتباه دیگری را مرتکب شده است. سوال از ایشان آن است که ایا صرف اجباری بودن یک درس موجب جدی نگرفتن آن می شود؟ در این صورت درسهای اجباری که توسط جناب استاد ارائه می شود، چه عاقبتی را خواهد داشت ؟ بطور یقین منظور ایشان آن است که اگر بی کیفیت ارائه شود، دانشجو به آن درس بی توجه خواهد بود.

-ایشان  مثال از دروس معارف می زنند که از طرف دانشجوبان چندان جدی گرفته نمی شوند. راستش من متوجه نشدم. اگر منظورشان بی علاقگی آنها به این دروس است که اگر چه در برخی دانشگاه ها این مطلب را می پذیرم ، ولی اطلاع دقیق دارم که در برخی از دانشگاه های دیگر میانگین نمرات ارزیابی دانشجویان و رضایتشان از این دروس بیشتر از دروس دیگر است. من خواهش می کنم که حضرت استاد با مراجعه به گروه معارف دانشگاه شریف آمار رسمی کشوری را بگیرند یا آن که با مراجعه به مدیریت ارزشیابی دانشگاهشان اطلاعات آماری مربوطه را اخذ نمایند. اگر لازم بدانند این امکان برای من وجود دارد که به عنوان محقق به مراکز مذکور مراجعه و نتایج را به خدمت ایشان ارسال کنم.

-ایشان می فرماید 5 سال پیش عده ای اصرار داشتند که فردی روحانی این درس را ارائه کند.

راستش جناب استاد باید بدانند که عنوان روحانی عنوانی همچون عنوان دانشگاهی است. آیا عنوان دانشگاهی بیانگر بیش از آن است که شخص در دانشگاه درس خوانده است ؟به هیچ وجه این عنوان مثل عنوان «دانشگاهی» برای صلاحیت دار بودن یا نبودن مناسب نیست.در حوزه علمیه  کسانی هستند که دارای مدرک اخلاق و سابقه پژوهش در حوزه اخلاق کاربردی هستند. و به مراتب در این حوزه تخصصی بیش از کسانی که تنها در یکی از حوزه های مهندسی تدریس یا پژوهش دانشگاهی کرده ،به رشته اخلاق حرفه ای آگاه است. البته حضرتعالی به این مساله وقوف دارید ؛ چرا که در کتاب ارزشمندتان هرگاه خواسته اید از اخلاق سخنی به میان آورید از کتب ایشان استفاده کرده اید. هر چند کتب دیگری نیز هست که با مقصد اخلاق مهندسی به مراتب ارتباط و اعتبار بیشتری دارند.

- ولی از همه مهمتر آن که جناب استاد ، به سابقه مدرس ( وحتی مؤلف و ..) در حوزه حرفه مهندسی سخن به میان می آورند ولی هیچ گاه نمی گویند که این پژوهشگر باید در حوزه علم اخلاق ، نه تنها مطلع که متخصص باشد.و من فکر می کنم نکته مهمی که به دلیل وضوحش دیگر نمی توان گفت باریکتر از مو ، همین است.

جناب استاد، دکتر چارلز ادوین هریس-استاد  اخلاق مهندسی دانشگاه تگزاس- را بطور یقین باید بشناسند. کتابها و مقالات آقای هریس از مهمترین کتابها و مقالات اخلاق مهندسی جهان است.او بیست سال از عمر خود را وقف مطالعات اخلاقی در حوزه مهندسی کرده است. آقای هریس لیسانس زیست شناسی و شیمی دارد و دکترای خود را در رشته فلسفه اخذ کرده است.

مگر می شود که شاخه ای از درس تخصصی اخلاق توسط یک مهندس نا آشنا به این علم پژوهش شود ؟ به عنوان مثال هر یک از نظریات کلی اخلاقی فایده گرایی و وظیفه گرایی و یا فضیلت محوری نتایج متفاوت در کدهای اخلاقی ارائه می کند. اگر چه حضرت استاد در کتابشان آن جایی که اصول اخلاقی مهندسی را می نگارند چاره ای ندارند جز آن که  بنابر پانویس تنها ترکیبی از کدهای موجود را بازنویسی کنند. مگر می شود در اخلاق محیط زیست آموزه های انسان محوری اومانیستی را برای مهندسین کشورمان گفت؟ همان ها که با مبانی انسان شناسی ما نا همخوان است.

و شگفتا که می بینیم پژوهنده مولفی ، اخلاق را روشی برای شادی زیستن می نامد و تألیفش متن درسی می شود ، در حالی که دانشجوی همین دروس غیر جدی معارف، در درس فلسفه اخلاق، اشکالات وافر این «تنها یک نظر» را  خوانده و می داند.

رشته اخلاق کاربردی، رشته ای است که باید متخصصین موضوعی و متخصصین اخلاق در کنار هم پژوهش کنند و به تالیف بپردازند. این از مشهورات این حوزه مطالعاتی است و در کتب و مقالات به آن اشاره شده است.( مراجعه کنید به کتاب جستارهایی در اخلاق کاربردی : مفاله اخلاق کاربردی:ماهیت،روش ها و چالش ها،زهرا خزاعی و دیگران،دانشگاه قم،89)

لذا اگرچه با جناب استاد موافقم که استاد این درس ( و البته محقق و مولف و ..)باید در این حرفه باشد ؛ ولی او باید اخلاق بداند، او باید فرا اخلاق و انسان شناسی و مبانی اش را خوانده باشد.

حالا بگذریم از این که ما مسلمانیم و بخش مهمی از آموزه های دینی ما اختصاص به اخلاق دارد. اگر این اخلاق به درد حرفه ما نخورد ، پس چطور دینی است ؟ آیا این همه آیه و روایت تنها آنقدر سودمند است که  تنها در 10 صفحه کتابمان همه ی آنها را به زعممان بصورت گتره ای بیاوریم که بگوییم ما هم در دینمان اخلاقیات داریم ؟

حداقل انتظار ما آن است که مدرس مهندس این درس، باید دوره ای از علم اخلاق را گذرانده باشد.  برای همین است که مارتین فیلسوف با شینزینگر مهندس با هم اقدام به نوشتن کتابی می کنند که در بیشتر کلاسهای اخلاق مهندسی جهان تدریس می شود و یا به عنوان منبع درس معرفی می گردد.

و ای کاش حضرت استاد در این چند سال پیشنهاد گروهی پژوهشی را به دانشگاه شریف می دادند که  جامعه دانشگاهی و حرفه ای کشور حداقل با نیازمندیهای این رشته جدید  آشنا شوند.همان کاری که بنا بر اطلاعات اجمالی ما، مسؤولین دانشگاه صنعتی امیرکبیر به فکر آن افتاده اند.

البته حضرت استاد با کتاب و درسشان  ، کار ارزشمندی انجام دادند که در خور چهره ماندگار کشور ماست.

خدا به همه ما علم همراه با عمل عنایت فرماید. انشاءالله