مطالبی درباره اخلاق مهندسی

در این صفحه سعی می شود اطلاعاتی راجع به این شاخه علمی به تدریج ارائه شود.

مطالبی درباره اخلاق مهندسی

در این صفحه سعی می شود اطلاعاتی راجع به این شاخه علمی به تدریج ارائه شود.

تفاوت اخلاق مهندسی با شعبه های دیگر اخلاق

-یکی از سازمان های بزرگ داخلی تصمیم گرفت مجموعه شرکتهای زیر نظرش را از حیث اخلاقی ارزیابی کند.با توجه به موضوع اخلاق،این مأموریت به یکی از نهادهای ارزشی سپرده شد. بعد از مدتی ، مجموعه های اخلاقی معرفی شدند. ملاک های اخلاقی بودن آنها عبارت بودند از : تعداد مراسم برگزارشده زیارت عاشورا،نماز جماعت، سخنرانی ها و ...




-همینطور حدود یک سال پیش یکی از سازمان های مهندسی از حقیر دعوت کرد که در جلسه ای با موضوع اخلاق مهندسی شرکت کنم. در ابتدای جلسه مدیر مربوطه مطالب مفصلی را در مورد ضرورت توجه به اخلاق مهندسی بیان کرد. حقیر در انتهای این سخنان ، از آقای مدیر خواستم که منظورش را از اخلاق مهندسی بیان کند و این که چه کار باید بکنیم . می خواستم ببینم او چه منظوری از اخلاقی شدن سازمانش دارد.

او که مشخص شد علاقه ای به تعریف اخلاق ندارد ، جواب داد منظورم آن است که بیاییم برنامه ریزی کنیم که در سازمان مراسم مذهبی و جلسات اخلاقی بگذاریم که افراد ما نسبت به اخلاق و اخلاقیات توجه بیشتری پیدا کنند.

-در یکی از جلسات واحد پژوهشی یک دانشگاه علوم انسانی ، مسؤول واحد مربوطه مطرح کرد که ما باید در مورد اخلاق مهندسی مطالبی را به عنوان منبع تحقیق تدوین کرده و سپس کتابی آموزشی تدوین کنیم. من که نگران بودم نکند آنها نیز تصوری نامناسب از این شاخه علمی داشته باشند، گفتم اگر اجازه می دهید من چند موضوع مهم این رشته را همراه با مثالهایی بیان کنم. مطالبم را مطرح کردم. مسؤول مربوطه گفت ظاهرا این مطالب با آن چیزی که مد نظر ماست متفاوت است.ما نمی خواهیم مطالب ، دیگر این قدر تخصصی باشد. شاید بهتر آن است که ما نام مطالعاتمان را تغییر دهیم.مثلا به جای اخلاق مهندسی بگوییم « اخلاق برای مهندسان».

با این مقدمه ، در نطر دارم بطور کلی شرحی از ماهیت اخلاق مهندسی را بیان کنم. تا شاید حداقل وقتی از این اصطلاح استفاده می کنیم بدانیم مفهوم صحیح آن چیست و آیا جواب و حل مشکل خود یا سازمانمان را در اخلاق مهندسی پیدا کنیم و یا در جایی دیگر.

اخلاق مهندسی- همچون اخلاق پزشکی، اخلاق وکالت و ..-  یکی از شعبه های اخلاق حرفه ای است. البته با فرض این که مهندسی را حرفه تلقی کنیم. اخلاق حرفه ای نیز یکی از شعبه های اخلاق کاربردی است.

اخلاق کاربردی ،با موضوع مسایل چالش برانگیز اجتماعی یا توجه به حوزه ای خاص در زندگی، به نوبه ی خود یکی از شعبه های اخلاق هنجاری یا به تعبیری دیگر شاخه ای از اخلاق است.

از اخلاق کاربردی می توان حوزه های ذیل را مثال زد:

اخلاق در علوم یا امور اجتماعی( همچون اخلاق و حقوق،اخلاق جنسی،اخلاق در خانواده)،اخلاق در علوم پزشکی و زیستی(همچون اخلاق زیستی، اخلاق پزشکی،اخلاق مراقبت بهداشتی)،اخلاق در علوم فنی و مهندسی(اخلاق فن آوری اطلاعات،اخلاق توسعه پایدار)،اخلاق در علوم زیست محیطی(اخلاق منابع طبیعی،اخلاق مدیریت شهری)،اخلاق در علوم اقتصادی(اخلاق بازرگانی، اخلاق جهانی شدن) و ...

جناب دکتر داریوش فرهود در مقاله ای شاخه های مختلف اخلاق کاربردی را برشمرده اند.

با این توضیح مشخص می شود که اخلاق کاربردی با اخلاق هنجاری که در مقام بیان معیارهای کلی اخلاق است، متفاوت می باشد.در حقیقت اخلاق کاربردی، با در نظر گرفتن موضوعات خاص و جزیی و تحلیل آن، به همراه معیارهای کلی برگرفته از اخلاق هنجاری، مسائل خود را طراحی،بررسی و به نتیجه می رساند.

اخلاق حرفه ای در یک تعریف به مسؤولیتهای اخلاقی یک فرد( یا در تعبیری گروه یا سازمان) حرفه ای می پردازد. یا بنا بر تعریف دیگر، مجموعه قواعد و استانداردهایی است که بر نحوه رفتار تمام اعضای یک حرفه اعمال می شود.

با این تعریف، موضوع اخلاق حرفه ای آن دسته از رفتارها( یا مسؤولیتها یا صفات نفسانی) است که فرد به عنوان یک حرفه مند به آن مرتبط می شود.

توضیح آن که انسان در زندگی با هویت های متفاوتی روبروست. در جهان هستی در مقابل خداوند متعال هویت بندگی ،در خانواده هویت فرزندی، همسری و والدین می گیرد. در شهر هویت شهروندی و در دانشگاه هویت دانشجویی را اخذ می کند.

در هر یک از این هویت ها، او دارای مسؤولیتهای اخلاقی بوده و قواعدی  اخلاقی حکم فرماست.

همان گونه که فرزند بودن مسؤولیتهای اخلاقی خاصی نسبت به اعضای خانواده ایجاد می کند، و همان طور که شهروندی موجب ایجاد مسؤولیت های مشخصی نسبت به شهر ومنطقه و کشور می شود، حرفه هم موجب پیدایش مسؤولیت هایی اخلاقی نسبت به مشتریان، سازمان متولی حرفه و در کل افراد،گروه و سازمان های ذی نفع می گردد.

موضوع اخلاق مهندسی ، آن دسته از مسؤولیتهای اخلاقی است که متوجه فرد- از آن حیث که دارای آن حرفه است- می شود.

قید یاد شده موجب می شود که قواعد رفتاری فرد مهندس با همکاران و یا ارباب رجوع، همچون وجدان کاری، نه در اخلاق مهندسی ، که در اخلاق سازمانی مطرح می شود.  چرا که در این موضوعات، نه هویت مهندسی که هویت کارمندی یا عضویت در یک سازمان موضوع این مسؤولیت است. مگر آن که بگوییم این مسؤولیت یا قاعده اخلاقی در حوزه مهندسی تفاوتهایی حتی جزیی با حوزه های سازمانی دیگر خواهد داشت.

البته ناگفته نماند که این هویت های متعدد و متوالی که بر انسان عارض می شوند، علیرغم تفاوت از آنجایی که بر موضوع واحدی- نفس انسان- وارد می شوند، بر هم اثرگذار و یا تأثیرپذیر می باشد و در بسیاری اوقات مسؤولیت پذیری انسان نسبت به هویت یا هویتهایی خاص ، مؤثر در هویت های دیگر هم خواهد بود.انسانی که در خانواده ، طبق قواعد به مسؤولیتهای اخلاقی خود توجه دارد، نسبت به انسان بی توجه به خانواده، احتمال بیشتری دارد که به اخلاق حرفه ای خود توجه کند.

با این تعریف و توجه ، سؤال آن است که چه رفتارهایی تنها به هویت مهندسی فرد مرتبط است ؟  و فرد در چه مواقعی هویت خالص مهندسی به خود می گیرد؟و جواب آن که بطور طبیعی وقتی او در حوزه فنی یا اقتصادی اقدام به تصمیم گیری می کند.

در این حوزه، گاهی این تصمیم گیری-اگرچه فنی است-ولی حاوی ابعاد اخلاقی است. لذا تصمیم گیری فنی او از حیث بعد مورد نظر، یک تصمیم گیری اخلاقی محسوب می گردد.

مارتین و شینزینگر در کتاب مشهور خود ابعاد اخلاقی مندرج در تصمیم گیری های فنی-اقتصادی حرفه مهندسی را در امنیت، حفاظت محیط زیست، مفید بودن محصول(برای مشتریان) و توجه به منافع اقتصادی(صاحبان سرمایه) محدود می کند.

نظر حقیر آن است که این ابعاد چهارگانه  اگرچه می تواند شروع خوبی برای بحث های اخلاقی باشد، ولی اخلاق مهندسی به دلیل تأثیر زیادی که فن آوری- این محصول حرفه مهندسی- در زندگی انسان دارد ، و البته دلایل دیگر، نمی تواند محدود به آن باشد.امید است در نوشته دیگر بتوانم در حد وسع به این مسأله توجه و حداقل طرح موضوع نمایم.

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد