مطالبی درباره اخلاق مهندسی

در این صفحه سعی می شود اطلاعاتی راجع به این شاخه علمی به تدریج ارائه شود.

مطالبی درباره اخلاق مهندسی

در این صفحه سعی می شود اطلاعاتی راجع به این شاخه علمی به تدریج ارائه شود.

اخلاق مهندسی اسلامی؟

با وجود دستورات اخلاقی اسلام، چرا ما باید سراغ اخلاق های کاربردی- همچون اخلاق مهندسی- برویم؟

آیا پرداختن به اخلاقهای کاربردی،فروکاهش اخلاق به رفتار انسان برای بهتر زیست کردن در این دنیا نیست؟

حتی اگر دلیلی برای این کار داشته باشیم،چرا اخلاق کاربردی را بر اساس منابع دینی مورد توجه قرار نمی دهیم؟

آیا بهتر نیست، تا تدوین اخلاق های کاربردی اسلامی (یا اخلاق اسلامی کاربردی)، از ارائه و انتشار آنها با مبانی غربی خودداری کنیم ؟


در این موارد عرائض حقیر این است:


1-اخلاق کاربردی جهت پاسخ گویی به مسائل جدید اخلاقی زمان و مسائل چالش برانگیز اجتماعی ضروری است.

نظر حقیر آن است که به همان دلیلی که اخلاق کاربردی در اواخر قرن نوزده و اوائل قرن بیستم مورد توجه غرب قرار رفت، ما هم ناگزیر به آن هستیم.آنها نیز نظام اخلاقی داشتند، ولی در دوران جدید ناچار به تأسیس این شاخه شدند.

ما با معیارهای کلی اخلاق هنجاری نمی توانیم دوراهی های اخلاقی را حل کنیم. حرفه های ما همچون پزشکی و مهندسی و وکالت، و یا سازمان های ما بدون کد و منشور اخلاقی نمی توانند به اخلاقی بودن رفتار خود اطمینان داشته باشند.ما بدون توجه به رویکردهای اخلاق کاربردی ، نمی توانیم برای مشکلات اخلاقی جامعه خود،پاسخهای الزاماُ معتبری فراهم کنیم. جامعه امروز به دلایل مختلف، پیچیدگی ها و معضلاتی دارد که با احکام کلی اخلاق هنجاری نمی توان به حل آن اقدام کرد.


2- علم اخلاق اسلامی- در معنای علم اکتسابی که مسلمانان آن را با توجه به منابع اسلامی توسعه می دهند- با تمام غنای خود در حوزه اخلاق کاربردی پیشرفت نداشته است.

دانشمندان  علم اخلاق اسلامی، تمرکز خود را در حوزه اخلاق هنجاری قرار داده اند.حتی در فرا اخلاق نیز آنطور که شایسته است پژوهش و تألیف نداشته ایم. ضعف کتاب های فلسفه اخلاق ما- بدون توجه به تحقیقات ارزنده پیشینیان ما در حوزه اصول فقه و یا مواردی در شاخه های دیگر نه به عنوان ترجمه و یا حاشیه ای مبهم  بر نوشته های غربی، بلکه به عنوان تأسیس دیدگاه یا نقد مؤثر بر آن- شاهد خوبی بر این سخن است.

در  حوره اخلاق کاربردی، علیرغم منابع غنی اسلامی، و وجود پیشینه علمی در برخی حوزه ها، به جز مواردی که از انگشتان یک دست تجاوز نمی کند، هیچ پیشرفتی نسبت به دوران مرحوم فیض نمی بینیم. در حوزه های جدیدی همچون اخلاق حرفه ای،اخلاق رسانه،اخلاق زیستی و..که  مسأله ی مبتلابه ی جامعه زمان این بزرگان نبوده و طبیعتا باید موضوع پژوهشگران معاصر قرار می گرفته، یافته و حتی تحقیق شایسته ای صورت نپذیرفته است.


3-طرح حوزه هایی از اخلاق کاربردی در کشور همچون اخلاق مهندسی که به بحث ایمنی، سلامت، اقتصاد، فایده محصول و محیط زیست می پردازد، به معنای فروکاهش اخلاق به این موضوعات نیست! بلکه توجه به آن در جامعه با توجه به غنا و پشتوانه اخلاق اسلامی موجب رشد و ارتقای اخلاق کاربردی می شود.

منتقدین معدود طرح این مباحث در کشورمان معتقدند که چرا علم اخلاق که برای رشد انسان به سوی خداوند متعال فایده و ضرورت می یابد، در این علوم به ایمنی انسان ها در برابر خطرات محصولات تکنولوژی،حفظ محیط زیست یعنی گیاهان و جانوران، فایده که منظور رفع نیازهای جسمی انسان است فروکاهش می یابد؟

در جواب باید عرض کنم که این اشکال در جایی است که شما علم اخلاق با همان کلیتی که در موضوع دارد را به شاخه هایی همچون اخلاق محیط زیست و ..جایگزین کنید. که شاید در مراتبی در غرب همین اتفاق افتاده باشد، ولی هدف ما در طرح این مباحث نه جایگزینی، بلکه سعی بر توجه به همه موضوعات اخلاقی است. ما باید بپذیریم که اخلاق هنجاری پاسخگوی نیازهای جدید ما نیست. اگرچه به خاطر بالندگی و پاسخگویی فقه و فقها، این خلأ کمتر احساس شده است.

توجه ما به اخلاق مهندسی به خاطر مشاهده خلأ اخلاقی در جامعه مهندسی، هم به دلیل کم توجهی جامعه مهندسی به اخلاق، آن طور که شایسته است؛ و هم به دلیل نبود جواب های کاربردی و ارائه راه حل برای مسائلشان است.


4-گاهی به نظر می رسد، اخلاق های کاربردی چون مهندسی، قبل از تهذیب آن با رویکرد اسلامی، منتشر نشده و ارائه نشود. چرا باید در کشور اسلامی، اخلاق مهندسی آمریکایی تدریس شود؟ این سخن در مورد علوم انسانی دیگر همچون روانشناسی و اقتصاد و .. نیز مطرح می شد.


در مقام جواب باید گفت همین انتشار و ارائه ها موجب گسترش خواست و احساس نیاز جامعه علمی به پژوهش های اسلامی می شود. با کمترین آشنایی با تاریخ علم ، متوجه می شویم که علم مگر در موارد اندک، با خواست، نیاز و سؤال جامعه (علمی)، گسترش می یابد.


ثانیا همین حالا در دانشگاه های کشور این درس در حال ارائه است. بعضی از معتبر ترین دانشگاه های صنعتی ما به ضعیف ترین شکل ممکن و حتی در مواردی با ارائه غلط اخلاق ، درس اخلاق مهندسی را ارائه کرده اند. اکثر این کلاسها نیز توسط اساتید رشته های مهندسی که نا اشنا به علم اخلاق هستند ارائه می شود. بنده در نوشته های قبل به این مسأله اشاره کرده ام. ما با توجه به این علم، درصدد مطالعه،بررسی و سپس تذکر بر می آییم که اخلاق مهندسی چیست. مطالعات موجود چه درسهایی می تواند برای ما داشته باشد و ما برای تهذیب وتدوین آن باید چه کنیم.


ثالثا گاهی مجامع مهندسی ما با عنوان اخلاق مهندسی همان توصیه های کلی اخلاقی را به اعضای خود ارائه می کنند و تحت عنوان سمینار، همایش و یا مجمع اخلاق مهندسی عملاّ سخنی جدید مطرح نکرده و برای مخاطبین ناآگاه سودمندی این رشته را  زیر سؤال قرار می دهند. ما با انتشار ارائه مطالبی از اخلاق مهندسی مطرح در مجامع علمی، در صدد بیان این نکته هستیم که با موضوع شناسی خوبی که در این علم وجود دارد، و همچنین راه حلهای آن، این امکان هست که با مطالعه و پژوهش، بتوانیم مسائل  جامعه مهندسی مان را با توجه به منابع اسلامی حل کنیم. 


امید است که با اقبال مراکز مرتبط مهندسی، در آینده ای نزدیک شاهد ایجاد و توسعه شاخه علمی به نام اخلاق مهندسی اسلامی و ارائه آن به جامعه جهانی مهندسی باشیم؛ که به طور یقین نسبت به علم موجود -مبتنی بر رویکرد فلسفی غرب-اقبال همگانی خواهد داشت.

لو علم النّاس محاسن کلامنا، لاتّبعونا



نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد