هدیه یا رشوه؟(قسمت دوم)

در مورد هدیه و رشوه، در قسمت قبل طرح موضوع شد. در این قسمت، به بررسی این موضوع از دیدگاه آقای هریس(معرفی شده در قسمت قبل) می پردازیم* و انشاءالله در قسمت بعد،از دیدگاه منابع دین مبین اسلام آن را بررسی خواهیم کرد.

چه زمانی یک هدیه، رشوه است؟ چه چیزی دادن رشوه را از یک هدیه مقبول تفکیک می کند؟هدیه ،چه تأثیری بر یک تصمیم کسب و کار ایجاد می کند؟

یکی از متعدد نقاط خاکستری اخلاق مهندسی،قبول هدایا از فروشندگان یا پیشنهاد هدایا به مشتریان برای تضمین کسب و کار است.از آن جا که امکان تبدیل هدایا به رشوه یا تلقی آنها به عنوان رشوه وجود دارد، مشکلاتی ایجاد می شود.

مهندسان، همواره خود را در موقعیتهایی اینچنین می یابند که فروشندگانی می خواهند کالاها یا خدمات خود را به آنها یا سازمان متبوعشان ارائه دهند ؛ و یا خودشان به عنوان فروشنده یا ارائه کننده خدمات، کالاها و خدمات خاصی را به سایر مهندسان و سازمان ها ارائه می کنند. در این ارتباط، در بسیاری مواقع سخن از هدیه،پیش کش،پورسانت،اوشانتیون(لغت فرانسوی) و عباراتی شبیه به آن مطرح می شود.

مرز رشوه و هدیه چیست؟ چه عناصر مفهومی متفاوتی بین آنها وجود دارد؟ چگونه می توان بین این دو تمییز قائل شد؟

ارزش هدیه:

گاهی اوقات مرز شفافی بین رشوه و هدیه وجود دارد. این مرز می تواند در ارتباط با ارزش هدیه باشد. در مورد گرفتن یا دادن هدیه لیوانی سرامیکی با نشانه کارخانه و یا خودنویسی ارزان قیمت، چه بسا نگرانی و تردیدی از بابت رشوه یا هدیه نامشروع به وجود نیاید.به طور کلی مشکلی در قبول این نوع کالاها نیست.

مقصود هدیه:

انگیزه یا قصد ، عنصر مفهومی مهمّی است که مؤثر در تغییر هویت هدیه و رشوه است. رشوه چیزی است که به منظور تحریک فرد مسؤول به اتخاذ رفتار ناصادقانه به وی پیشنهاد می شود. یعنی چیری که پیشنهاد یا انجام می شود تا تأثیرگذار  یا ترغیب کننده باشد.

البته باید اطمینان حاصل کرد که هدیه اگرچه صادقانه و پاکبازانه باشد و به منظور گفته شده انجام نپذیرد، ولی جامه ی ناشایسته ای به تن نداشته باشد.

زمان هدیه:

زمان هدیه آیا تأثیری در تغییر ماهیت به رشوه دارد؟ اگر آن پول یا امکان، بعد از خرید شما از آن شرکت باشد، یا بعد از قرارداد، یا گزارش ارزیابی شما به سازمان متبوعتان یا هرچیز دیگری،آیا می توان گفت رشوه ای در کار نیست و می توان با خیالی آسوده آن را دریافت کرد؟

به خاطر داشته باشید که هدایا حتی پس از خرید شما از یک شرکت، نیز می تواند رشوه ای باشد که متضمن فروش های اتی است. و یا شاید مهندسان را در سایر شرکت ها هدف گرفته باشد.حال که شما یکی را پذیرفته اید،انتظار هدایا ممکن است بر تصمیمات آتی شما تأثیر بگذارد.به طور مشابه، کارمند یک شرکت مانند شرکت شما، ممکن است از هدیه ای که شما دریافت کردید،مطلع شود. حال او متوجه می شود که اگر وی نیز قطعاتی را به همان عرضه کننده که شما سفارش می دهیدسفارش دهد،هدیه ای مانند هدیه شما دریافت خواهد کرد.او وسوسه خواهد شد تا کالای مورد نیاز را به این عرضه کننده سفارش دهد،حتی اگر عرضه کننده بهتری از آن کالا در بازار باشد.این نوع هدایا، شرکت های کوچک را که نمی توانند هدیه بدهند، از دور خارج می کند و همچنین می تواند باعث افزایش هزینه ها شود، زیرا اگر هر کسی انتظار دریافت هدیه داشته باشد، هزینه کالا باید افزایش یابد.

حل مسأله:

حال سؤال این است چگونه متوجه شوم که کالا،خدمات و یا تسهیلاتی،هدیه ای است که مجاز به پذیرش آن هستم، یا رشوه ای است که از حیث اخلاقی-و قانونی- مجاز به پذیرش ان نیستم؟

1-تجزیه و تحلیل پیشنهاد هدیه:

-هدیه دهنده کیست؟

-مقصود هدیه دهنده- نه آن چه را که اظهار می کند- چیست؟

-ارزش هدیه چقدر است؟

-آیا هدیه مذکور به طور نوعی ارزش کافی برای تأثیرگذاری بر یک تصمیم گیری را دارد؟ یعنی می توان به طور منطقی تناسبی(از حیث ارزش و بها) بین این هدیه و از قبیل آن و تصمیم -مثلا خریدن،قرار داد بستن و یا گزارش مثبت دادن- ایجاد کرد؟

2- خط کشی-line drawing- روشی است که هریس و بسیاری از متخصصان اخلاق مهندسی برای تصمیم گیری اخلاقی صحیح یا بررسی اخلاقی یک تصمیم از آن استفاده می کنند.(انشاءالله در نوشته ای جداگانه به توضیح این روش و نقد آن خواهیم پرداخت.)

خلاصه این روش آن است که برای موقعیت تصمیم گیری معینی، پاره خطی را تصویر می کنند. یک سر این پاره خط رفتاری است که اخلاقی بودن آن روشن است. سر دیگر خط رفتاری است که غیراخلاقی بودن آن نیز روشن است.مابین این دو رفتار(یا رفتارها)، منطقه خاکستری است که اخلاقی بودن یا غیر اخلاقی بودن آن روشن نیست.مثالهای مختلف از تصمیم گیری تصور شده و جایگاهش در این پاره خط نسبت به اخلاقی بودن یا نبودن، با قضاوت شما، مشخص می شود.شما با توجه به موارد جایگزاری شده و بررسی دقیق طیف، برای گزینه ای که اخلاقی بودن آن را می خواهید ارزیابی کنید،جایگاهی مناسب بر روی این پاره خط مشخص می نمایید.

بدین روش می توانید تعیین کنیدکه مسأله بیشتر مشابه وضعیت مثبت است یا منفی؛ و لذا آیا قابل قبول است یا خیر.

3-آزمون نیویورک تایمز: این آزمون، روشی است برای تعیین مقبولیت یک کار.

شما از خود سؤال می کنید که آیا این اعمال شما می تواند پاسخگوی موشکافی یک خبرنگار روزنامه باشد؟ آیا شما می توانید بپذیرید که نام شما در مقاله روزنامه ای در ارتباط با هدیه ای که گرفتید،ذکر شود ؟ اگر به سادگی نمی توانید از عمل خود دفاع کنید،پس احتمالا نباید آن را انجام دهید.

توصیه به سازمان ها :

برای اجتناب از مسائل رشوه و تبعات فسادانگیز و هزینه زای آن، تصریح کنید که کارکنان اجازه قبول هدیه ای از فروشنده یا ارائه کننده خدمات-شرکت های محیطی سازمان-ندارند. و هر تعامل اجتماعی با فروشندگان یا مشتریانباید توسط شرکت صورت پذیرد و هر انحرافی از این مقررات نیازمند تأیید سرپرست مربوطه است.

و یا چنانچه با توجه به اهمیت روابط اجتماعی در کسب و کار، می خواهید به کارکنان خود، بنابر مصالح سازمان، اجازه آزادی بیشتری بدهید، می توانید از آنها بخواهید که قبل از پذیرش هدیه، پیش تأییدی از مدیریت دریافت کنند.

در این فایل،مطلبی آموزشی راجع به هدیه و رشوه هست که به علاقه مندان این موضوع خواندنش را پیشنهاد می کنم: دانلود فایل

در مطلب بعد، با مراجعه به منابع دینی، به بررسی مسأله هدیه و رشوه و نقد مطالب مذکور می پردازیم.انشاءالله

------------------------------------------------------------------------------------------

* برای تهیه این مطالب از ترجمه کتاب اخلاق مهندسی فلدرمن،که توسط دوست فرهیخته ام، آقای مهندس مصطفی ساکت انجام گرفته است، استفاده کرده ام.این کتاب،به امید خدا در آینده نزدیک منتشر خواهد شد.