در دانشگاه صنعتی امیرکبیر، این درس به صورت دو واحدی برای همه رشته ها به عنوان درس اختیاری در حوزه دروس عمومی ارائه می شود.
برنامه ریزان نظام آموزشی در دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف، این درس را با عنوان اخلاق مهندسی و محیط زیست در قالب یک واحد درسی اجباری طراحی نموده اند.
همان طور که قبلا عرض کرده ام، این درس به صورت متفرقه-یا بهتر بگوییم غیر متمرکز- توسط بعضی دانشکده های مهندسی حتی در شهرستانها و دانشگاه های غیر دولتی ارائه شده است. این دروس عموما با پیشنهاد عضوی از اعضای هیأت علمی - که در بسیاری موارد جوانانی بوده اند که این درس را در دانشگاه های خارجی گذرانده و سودمندی آن را مشاهده کرده اند- در این مراکز ارائه می شوند.
یکی از سؤالات بسیاری که در مورد این درس در برنامه ریزی درسی رشته های مهندسی، برای مسؤولین آموزشی- اعم از رؤسای گروه ها،دانشکده ها،دانشگاه ها و یا حتی وزارت فرهنگ و آموزش عالی کشور- می تواند مطرح شود آن است که
آیا این درس، صلاحیت و شایستگی آن را دارد که به عنوان درسی مستقل در بین دروس دوره مهندسی طراحی شود؟
-در صورت مثبت بودن جواب:
سؤال آن است که چند واحد درسی به آن اختصاص داده شود؟ یک،دو و یا سه واحد؟ و یا حتی بیشتر؟
سؤال دیگر ان که اخلاق مهندسی در چه قالبی ارایه گردد؟ درس عمومی یا تخصصی؟ اختیاری یا اجباری؟ کارشناسی یا کارشناسی ارشد؟ در ترم های آخر گنجانده شود(مثلا با شرط گذراندن 100 واحد درسی، مانند محدودیتی که دانشگاه شریف گذاشته است) یا بدون محدودیت؟ آیا این درس برای دانشجویان علوم پایه، مثل ریاضی،فیزیک، شیمی و.. نیز در نظر گرفته شود یا خیر؟ آیا ارائه آن توسط اساتید رشته های مهندسی انجام شود (مثل دکتر فلدرمن در دانشگاه نیو مکزیکو) یا توسط اساتید رشته های فلسفه و اخلاق و یا حتی گروه فلسفه یا اخلاق؟(مثل دکتر هریس در دانشگاه تگزاس و یا مرکز اخلاق در دانشگاه هاروارد). آیا درس اخلاق مهندسی با محتوای یکسان برای همه رشته ها ارائه شود یا برای هر رشته، اخلاق مهندسی خاص آن رشته ارائه گردد(مثل اخلاق آی تی، اخلاق مهندسی پزشکی و ..) و سؤالاتی از این قبیل.
و در صورت منفی بودن جواب:
یعنی عدم پذیرش این که این درس صلاحیت یک درس مستقل را داراست، و یا به هر دلیلی که امکان ارایه درس مستقل اخلاق مهندسی وجود نداشته باشد؛ و البته پذیرش این فرض که تدریس اخلاق حرفه ای برای دانشجویان یک ضرورت است(که امیدواریم کسی آن را انکار ننماید)، چگونه این محتوا به مهندسان آینده مملکت منتقل شود؟
-ممکن است گفته شود، درس موجود اخلاق اسلامی، ارائه شده توسط گروه های معارف و علوم انسانی، آموزشهای لازم برای اخلاقی زیستن را به طور عمومی ارائه می کند. لذا نیازی به این درس به طور خاص نیست.
-ممکن است این ایده مطرح شود که اخلاق مهندسی، نه به صورت درس رسمی، بلکه به شکل کارگاه، سمینار و دوره کوتاه مدت در قالب فعالیت های فوق برنامه در دانشگاه ارائه گردد.
-یا این که با توجه به محدودیت ارائه واحدهای درسی از سوی دانشگاه ها، این امر مهم به انجمن ها و سازمان های حرفه ای مهندسی واگذار شود.
-یا این پیشنهاد که درس مذکور به صورت فصلی جداگانه در درسی همچون «اصول مهندسی» ارائه گردد.(با محتوایی شبیه آن چه در کتاب حرفه مهندسی،نوشته جناب دکتر حسین معماریان آمده است.نمونه در دانشگاه کلمبیا)
-و یا آن که اخلاق مهندسی در ضمن دروس مهندسی و نه حتی در فصلی جداگانه ارائه شود. شبیه این روش، را احتمالا همه دانشجویان گذشته و حال، به گونه ای در دروس تخصصی خود تجربه کرده اند؛ خصوصا هنگامی که استاد درس، رویکردی اخلاقی داشته و تکلیف خود می بیند که مسؤولیت او نه فقط آموزش محتوای فنی، بلکه تربیت و پرورش دانشجویان، یعنی مهندسان و مدیران آینده کشور است و لذا در هر فرصتی به تذکر و ارائه تجربیات و دیدگاه های اخلاقی خود می پردازد.
حقیر اعتقاد دارد که با پذیرش ضرورت آموزش اخلاق مهندسی در محیط دانشگاه-که این ضرورت در مقالات، کتاب ها، سخنرانی ها و حتی پژوهش های داخل کشور نشان داده شده اند- ضروری است که هر یک از سوالات شبیه سوالات مذکور و یا طرح های جایگزین بررسی شوند. و در این بررسی ها، تجربیات و پژوهش های دیگر کشورها در حوزه آموزش مهندسی مورد تدقیق قرار گیرد.
عرض حقیر آن است که چه موافق و یا مخالف ، ما در این برهه از زمان، دیگر حق نداریم بدون بررسی های عالمانه و پژوهش های فراگیر، با اعمال سلیقه های آموزشی و تربیتی، و با روش های سعی و خطا، نسبت به تغییر فرآیند آموزشی در دانشگاه ها اقدام نماییم. بر متولیان آموزش عالی مملکت است که جهت هرگونه اقدام اصلاحی، با هرعنوانی که به آن می دهند، از بهترین اساتید و پژوهشگران کشور در حوزه های تخصصی خود بهره ببرند تا بتوان امیدوار بود نسل آینده ایران اسلامی در دانشگاه ها- که قرار است کارخانه آدم سازی باشد- تربیت خواهند یافت. در خصوص تعبیه اخلاق مهندسی در آموزش مهندسی کشور و طراحی آن، باید وزارت فرهنگ و آموزش عالی و شورای عالی انقلاب فرهنگی (در بخش مهندسی)، با تشکیل کارگروه تخصصی جامع- و نه فقط اساتید رشته های مهندسی- با بهره گیری از تعالیم روح بخش اسلام عزیز، و با استفاده از آخرین پژوهش ها و تجربیات کشورهای دیگر، با آشنایی با مشکلات اخلاقی جامعه مهندسی کشور(حاصل پژوهشهای میدانی در حوزه حرفه های مهندسی)، اقدام به معرفی برنامه اخلاق مهندسی( و یا در کل: اخلاق حرفه ای) نمایند.
این عرایض، تنها مقدمه یا بهتر بگویم بهانه ای بود تا این ایده ی شناخته شده را عرض کنم که حتی اگر به دلایلی، از جمله عدم انعطاف برنامه درسی، امکان تعبیه درس اخلاق مهندسی نباشد، می توان از روش شناخته شده micro-insertion استفاده کرد. یعنی می توان به صورت هدفمند مطالب اخلاقی را لابلای دروس فنی مهندسی بیان کرد. برای آشنایی با این روش دو مقاله مهم معرفی می شود.
در ابتدا، مقاله ای معرفی می شود از دکتر مایکل دیویس-استاد انستیتو تکنولوژی ایلینوی که قبلا در مطلب «نویسندگان اخلاق مهندسی» شرح حالش آمد- با همکاری دو نفر دیگر که از مقالات منبع در حوزه آموزش این رشته علمی است. (انتشار در سال2009)
نام این مقاله به فارسی عبارت است از: «ارائه اخلاق مهندسی با ضمیمه کردن مطالب جنبی با حجم کم.»
در مقدمه این مقاله آمده است:
«انتقال اخلاق مهندسی به سه طریق انجام می گیرد. ارایه درس مستقل به نام اخلاق مهندسی. پیوست کردن مطالب زیادی به عنوان اخلاق به دروس مهندسی(مثلا اختصاص یک فصل مجزا). و پیوست مطالب کوچک اخلاق مابین مطالب مهندسی در دروس.این مقاله به شیوه سوم می پردازد.»
مقاله دوم نیز نوشته آقای دیویس(به طور مستقل) است .این مقاله در سال 2005 منتشر شده و منبع مقاله اول است.
با سلام
در آموزش پزشکی بحثهای زیادی درباره استراتژیهای راهبردی در ارتقاء کیفیت آموزش پزشکی مثلا روشهای گنجاندن آموزش اخلاق در کوریکولوم درسی دانشجویان وجود دارد. مثلا روشهای مختلف ادغام روشهای مسئله محور، جامعه نگر، سیستماتیک و ....یا مثلا روش بحث در گروههای کوچک، که کیفیت آموزش را بالا میبرد.
نمیدانم چنین چیزی در مورد آموزش در مهندسی هم وجود دارد یانه.
توجه به درونی شدن آموزه های اخلاقی هم مسئله ای است که البته در اولویت بعدب قرار میگیرد و با آموزش بصورت بحثهای گروهی و یا روشهای مبتنی بر مسئله بیشتر تامین میشود.