یادداشتی بر یک خبر: فتوای آیت‌الله اردبیلی درباره پارازیت‌های ماهواره‌ای

  

حضرت آیت‌الله‌العظمی موسوی‌اردبیلی به پرسش شفقنا «پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه»، درباره تبعات احتمالی پارازیت بر بدن پاسخ گفته است.

متن این استفتاء به این شرح است:

با توجه به بهره‌برداری دشمنان اسلام از شبکه‌های ماهواره‌ای جهت پیگیری و انتشار اهداف خود بر ضداسلام و ضد منافع جهان اسلام و ضدفرهنگ جوامع اسلامی از یک‌سو و آسیب ارسال پارازیت روی این امواج ماهواره‌ای که منجر به افزایش احتمال بروز اختلالات عصبی و مغزی، آریتمی قلبی یا توقف حرکت قلب، مرگ کودکان و نوزادان، ابتلا به سرطان خون، ام‌اس و بیماری‌های صعب‌العلاج و به مرور زمان مرگ خاموش مسلمانان و سایر شهروندان کشورهای اسلامی می‌شود از سوی دیگر، آیا ارسال این پارازیت‌ها به لحاظ شرعی مجاز است یا خیر و چه حکمی دارد؟

آیت‌الله‌العظمی موسوی‌اردبیلی نیز اینگونه به این استفتا پاسخ داده است:

«چنانچه ثابت شود که ارسال پارازیت موجب ضرر متنابهی مانند موارد مذکور در سوال می‌شود ارسال آنها جایز نیست.»

  

*****

موضوع ارسال پارازیت روی امواج ماهواره ها موضوعی است که چندسالی است در کشور ما مورد بحث و گفتگوی کارشناسان فنی، سیاسیون و خبرنگاران است. گاهی که سخن از بیماری های جدید در شهر تهران می شود، بی درنگ برخی مردمان، علت این بیماریها و تشدید برخی بیماری هایی  مثل سرطان، بیماریهای روحی و .. را به این پارازیت ها نسبت می دهند.

این موضوع یعنی «استفاده از پارازیت بر روی امواج»، می تواند از نظر اخلاق مورد بررسی قرار گیرد.

 

سؤال اصلی به طور دقیق، همین سوالی است که از مرجع فقیه، آیت الله اردبیلی پرسیده شده است.

کانالهای تلویزیونیِ دشمنان دین و کشورمان، به وسیله امواج ماهواره ای قابل پخش در ایران، به طور پیوسته در حال تبلیغ علیه فرهنگ دینی و ملی کشورمان و نظام جمهوری اسلامی هستند. نگرانی جدی در بین مسؤولان فرهنگی، سیاسی و دینی ما وجود دارد که این برنامه ی دشمن آثار مخربی بر هموطنان مان داشته باشد. راه شناخته شده فنی برای مقابله با این کید دشمن، ارسال پارازیت روی امواج مذکور است و از طرفی احتمال دارد که این امواج ارسالی از سوی ما، برای سلامتی شهروندان مان، آسیب رسان باشد.

سؤال: آیا با احتمال آسیب بر سلامتی برخی از شهروندان مان توسط امواج مختل کننده- احتمالا کسانی که نزدیک به فرستنده های این امواج هستند-  و یقین به آسیب رسان بودن کانال های ماهواره ای بر دین و فرهنگ مردم، آیا از حیث اخلاقی مجاز هستیم که امواج مختل کننده مذکور را بر امواج کانالهای ماهواره ای بفرستیم؟

از حیث موضوعی، می توان ابتدا این سوال را مطرح کرد که آیا اصلا این امواج مختل کننده ، برای سلامتی انسان مضر است؟ و آیا  در موضوع امواج، استاندارد معتبری جهت حفظ سلامتی مردم، وجود دارد؟

دوستان دانشجوی من در دانشگاه صنعتی امیرکبیر در تحقیق اخلاق مهندسی، در این زمینه پژوهش کرده و اطلاعاتی را جمع آوری کردند. و همین طور با برخی از اساتید رشته مخابرات مصاحبه کردند. نتیجه این پژوهش و البته پژوهش های مشابه که توسط سازمان حفاظت از محیط زیست و کمیته مربوطه که در دولت جدید ایجاد شد، این بود که اطلاعات معتبر علمی بر تأثیر این امواج بر سلامتی انسان وجود ندارد.

فرض کنید که مسأله ما به جواب رسیده است. یعنی اطلاعات معتبری بر مضر بودن این امواج وجود ندارد. پس به نظر می رسد که ارسال این امواج ایراد نداشته باشد.

 در جواب آیت الله نیز چنین آمده است: اگر ثابت شود که این امواج صدمه معتنابه می زند، ارسال آن جایز نیست.

اگر چه آیت الله فقیه هستند، و موضوع را از حیث فقهی بررسی کرده اند؛ در حالی که حوزه سخن ما اخلاق است، ولی همان طور که می دانیم فقه و اخلاق در حوزه رفتار اشتراک دارند. جواز فقهی یک عمل به معنای اخلاقی بودن آن است. به طور یقین خدای حکیم حکم به جواز رفتار قبیح/نادرست نمی دهد.

مفهوم مخالف سخن آیت الله این است:

1-اگر ثابت شود که امواج صدمه معتنابه نمی زند، ارسال امواج جایز است

2-اگر فقط احتمال آن برود که امواج صدمه معتنابه می زند( یعنی در حد اثبات نباشد)، ارسال امواج جایز است.

در حوزه فقه سوالات ذیل مطرح می شود:

سؤال اول: در این موضوع، به چه صدماتی صدمه معتنابه- مورد توجه- گویند؟

البته فقیه بزرگوار می توانند بگویند تشخیص آن با عرف یا عرف متخصص (پزشکان) است، نه مجتهد.

آیا میگرن (ضعیف و قوی)،سردرد، آلرژی، آثار روانی( همچون کاهش آستانه اضطراب، خشم و ..) قابل توجه است؟ به طور کلی،معیارهای کیفی و کمی برای قابل توجه بودن بیماری برای تشخیص توسط پزشک یا عرف چیست؟

سؤال دوم)معیار بسیار سخت «اثبات ضرر» برای این گونه تکنولوژی ها بسیار سخت است. چرا که گاهی آثار مخرب آنها می تواند ده ها سال بعد به دست بیاید و در آن صورت امکان بررسی آن بیماری و رابطه اش با این امواج بسیار سخت است؛ خصوصا که هم اکنون نیز ما در محاصره انواع امواج مختلف هستیم. جداسازی آثار هر یک از این امواج کاری سخت و چه بسا غیر ممکن است. به عبارتی تحصیل این ملاک در شرایط موجود و با این حد پیشرفت در علم، ممکن نیست.( به کتاب «بایسته های اخلاق مهندسی» نوشته دکتر فلدرمن در مورد امواج تلفن های همراه مراجعه کنید)

سؤال سوم) دلیل آن که حکم عدم جواز  به «اثبات اضرار به نفس(غیر)» منوط شده است؛ و نه  «احتمال عقلالی بر اضرار» چیست؟ با بررسی کتب فقهی مشاهده می شود که این احتمال، موضوع بسیاری از احکام شرعی شده است.

اما اگر بخواهیم فقط در اخلاق سیر کنیم،به نظر ما می رسد که پس از اعلام نتایج پژوهش های ملی بر عدم (امکان) اثبات مضر بودن این امواج و تنها وجود احتمال- به دلیل وجود قرائن تجربی بر آسیب رسانی و بررسی های نظری - مسأله اخلاقی ما همچنان باقی است.

حداقل می توان به عنوان یک فرض مطرح کرد:

جان انسان ها اینقدر مهم است که حتی احتمال به خظر افتادنش مسؤولیتی را متوجه ما- نظام، مسؤولین، عالمان،رسانه ها و..- می کند که در برابر مسؤولیت دیگر ما یعنی حفظ دین و فرهنگ و نظام اسلامی یارای برابری دارد. یعنی موجب تعارض می شود.

تصویر این تعارض و دوراهی، آغاز راهی می شود که در آن بکوشیم با ارزشهای اخلاقی مرتبط، با استدلال درخور اخلاقی، با کمک از عالمان اخلاق و متخصصان مختلف در حوزه های مرتبط، به حل تعارض مذکور بپردازیم. و از آن مهم تر با شناسایی درست موضوع، زمینه را برای تشخیص حکم الهی برای تصمیم صحیح شرعی برای مسؤولان حکومت فراهم آوریم.

من به گونه ای جدی باور دارم که بررسی و تشخیص  احکام شرعی و اخلاقیِ این گونه موضوعات چالش برانگیز که در حوزه موضوع دارای پیچیدگی است، تنها در ضمن فعالیت کارگروهی از صاحب نظران فقهی، اخلاقی و موضوعی باید اتفاق بیافتد؛ تا ما در دام تصمیمات نگران کننده قبلی همچون تولید و توزیع بنزین پتروشیمی خطرناک، تولید خودروهای ارزان ولی غیرایمن، طراحی و ساخت سد بدون مطالعات زیست محیطی و از جمله ارسال پارازیت بر امواج ماهواره ای کانال های تلویزیونی نباشیم.

انشاءالله