مطالبی درباره اخلاق مهندسی

در این صفحه سعی می شود اطلاعاتی راجع به این شاخه علمی به تدریج ارائه شود.

مطالبی درباره اخلاق مهندسی

در این صفحه سعی می شود اطلاعاتی راجع به این شاخه علمی به تدریج ارائه شود.

چند سوال راجع به تصویب اصول اخلاقی حرفه مهندسی ساختمان

چند روز پیش  چارچوب کدهای اخلاقی مهندسان ساختمان به تصویب هیأت دولت رسید.

این خبر برای من توأمان حامل دو وجه مثبت و منفی است. وجه مثبت اتفاق امروز، تصویب اولین اقدام جدی و رسمی جامعه مهندسی ایران برای داشتن کد اخلاقی- یا به تعبیری دیگر، آیین نامه یا منشور اخلاقی- است. به طور قطع، امروز در تاریخ علم اخلاق حرفه ای به عنوان روزی مهم ثبت خواهد شد؛ همان طور که روز تصویب  اولین کد انجمن مهندسان عمران آمریکا در سال 1914 میلادی( یعنی بیش از یکصد سال گذشته) در حافظه اخلاق حرفه ای جهان قرار گرفت و ماندگار شد. شایسته است که این افتخار به نام شخص وزیر راه و شهرسازی، دکتر آخوندی ثبت شود.

ولی  این احساس خشنودی  دیری نمی پاید و جای خود را به ناراحتی و نگرانی  داده و طعم تلخی را در کام من باقی می گذارد. چون با دیدن این چارچوب ارزشی و  اعلام روش  تدوین کدهای اخلاقی، سوالاتی چند مثل برق در جلوی دیدگانم رژه می روند. نمونه این سوالات در دو بخش صوری(فرمی) و محتوایی قابل تقسیم است.  

  

 برخی سوالات بخش صوری:

1- حرفه(profession) در کشور ما چه معنایی دارد؟ (بررسی مفهومی مذکور می تواند در یک تقسیم بندی جامعه شناختی یا فلسفی باشد.) . یا اگر بخواهیم بگونه ای هنجاری به این اصطلاح یا عبارت توجه کنیم، این گونه سوال می کنیم که یک اشتغال(مثلا مهندسی ساختمان) در کشور ما باید دارای چه مشخصه هایی باشد تا جامعه، نخبگان و  یا حکومت-دولت- به آن به عنوان  یک حرفه،  و نه شغل یا پیشه عادی نگاه کند؟ یعنی امتیازاتی همچون استقلال در خدمات، خودکنترلی را در اختیار آنها بگذارد.

توضیح: پروفسورمایکل دیویس مقاله مهمی دارد تحت این عنوان که« آیا همه جا مهندسی یک حرفه است؟» در آنجا پس از بررسی معانی حرفه به این سوال پاسخ می دهد که در کشورهای مختلف  حرفه را به گونه های مختلف تعریف می کنند.علاوه بر آن ویژگیهای کار مهندسی و اختیارات آنها در این کشورها متفاوت است. حتی در بین کشورهای توسعه یافته ، در تعریف حرفه بودن مهندسی با هم اختلاف نظر دارند .به زعم حقیر، ما در ایران اگر به دنبال حرفه گرایی مهندسی هستیم، یعنی شبیه همان اتفاقی که در قرن نوزدهم آمریکا و سپس در کشورهای دیگر رخ داد، باید قبل از هرگونه چارچوب گذاری برای حرفه و سازمان های حرفه ای، بر اساس تاریخ، فرهنگ و دین کشوز، حرفه و مشخصه های آن را تعریف کنیم. فقدان چنین رویکرد تحلیلی در گذشته ی حرفه گرایی ما در حوزه ساختمان - یعنی حرفه ای ترین حوزه مهندسی در ایران-موجب شده است که  گونه ای از سرگردانی  در مواجهه دولت ها و حرفه ساختمان اتفاق بیافتد.


2- ماهیت کدهای اخلاق حرفه ای چیست؟ در قالب سوالی اخص، تفاوت «ماهیت و نقش کدهای اخلاق حرفه ای« با  »ماهیت و نقش قوانین و مقررات ناظر بر رفتار حرفه ای»  در حوزه تنظیم رفتارصاحبان حرفه کدامست؟   آیا کدهای اخلاقی به مثابه کدهای قانونی-مثل استانداردهای فنی،-تعهدات قانونی ایجاد می کنند؟  آیا کدهای اخلاقی ضمانت اجرایی دارند؟ در صورت لزوم ضمانت اجرایی، چه تفاوتی مابین  مجازات تخلف از تعهدات قانونی و تنبیه تخلف از تعهدات اخلاقی وجود دارد؟

توضیح: رابطه اخلاق و قانون، یا رابطه مسوولیتهای قانونی و مسوولیتهای اخلاقی از مسایل مهم در اخلاق حرفه ای است. آیا می توان مسوولیت اخلاقی را به عنوان مسوولیت قانونی برای حرفه مندان  الزام کرده و برای متخلفان مجازات قانونی مشابه وضع کرد؟  پاسخ منفی به این سوال، این اشکال را پدید می آورد که   نصیحت و تذکر ، بدون مجازات، تضمینی برای وصول به اهداف مورد نظر در کدهای اخلاقی ایجاد نخواهد کرد. پاسخ مثبت نیز اشکالاتی را پدید می آورد. همچون این ایراد که تحویل گرایی اخلاق به قانون، نوعی فروکاهش گرایی اخلاق به قانون بوده و اجتناب از فواید  و امتیازات ویژه اخلاق نسبت به قانون تلقی می شود. در جامعه حرفه ای آمریکا وکشورهای دیگر، برای حل اینگونه مشکل راه حل هایی لحاظ شده که مجال بیان آن نیست. ولی آن چه مهم است آن که به نظر می رسد  جامعه علمی کشور و ازگان های مربوطه باید این موضوع را  به بحث و گفتگو گذاشته و با بررسی نقاط قوت و ضعف هر گزینه،  به انتخابی موجه دست یابد.


3-روال تدوین کدهای اخلاقی برای یک حرفه چیست؟ آیا تدوین کدهای اخلاقی، روال-الگوریتم- مشخص و تجربه شده ای در حوزه  علم اخلاق حرفه ای و در بین کشورهای دارای اصول اخلاقی ملی  داراست؟ با فرض لزوم انجام یک فرآیند علمی برای این منظور، چه کسانی با چه تخصص و تجربه ای در این پژوهش باید شرکت کنند؟

توضیح: هم اکنون می توان گفت در تمام کشورهای توسعه یافته و بیشتر کشورهای در حال توسعه، حرفه ها دارای کدهای اخلاقی شده اند. در این سالها، احساس نیاز به اصول اخلاقی به قدری تقویت گردیده که نه تنها سازمان های حرفه ای در سطح کشورها و ایالت ها،  بلکه گروه های کوچک حرفه ای نیز اقدام به تدوین کدهای اخلاقی برای خود نموده اند.بر این اساس و با همین نیاز صاحب نظران حرفه ها و فیلسوفان اخلاق کاربردی و حرفه ای اقدام به بررسی، پژوهش و تدوین مقالات و کتب راجع به نحوه تدوین کدها و ارزیابی سازمان ها بر اساس آن نموده اند. هم اکنون موسسات پزوهشی گوناگون در سطح جهان به این امر پرداخته و آثار مختلفی را منتشر کرده اند. حال اگر کشور ما با سابقه دیرینه در تدوین کدهای اخلاقی- تحت عنوان مرام نامه و یا فتوت نامه ها که از دوره ایران باستان تا دوره قاجار معتبر و در صنایع و پزشکی موثر بوده و افتخاری منحصر بفرد برای ما ایرانیان است- بخواهد در دوره جدید اقدام به تدوین اصول اخلاق حرفه ای نماید،چگونه باید به این مهم دست یازد؟ در تدوین چارچوب تصویب شده و همچنین در ادامه تدوین کدهای اخلاقی، چه روالی مورد نظر قرار گرفته است؟ آیا روال و طرح مورد نظر، بر اساس یافته های علمی مذکور و مبتنی بر مشخصه های بومی و دینی کشور توجیه پذیر است؟


4-تدوین  و تصویب کدهای اخلاقی سازمان ها، گروه ها و افراد حرفه ای اصولا بر عهده  چه ارگان و یا گروهی است؟ نقش سازمان های حرفه ای در  تدوین و تصویب کدهای اخلاقی اعضای خود چیست؟ دولت در این مواجهه  در خصوص کدهای اخلاقی، چه نقشی را باید ایفا کند؟

در بررسی تاریخ کدهای اخلاقی کشورها، مشاهده می شود که در بیشتر موارد، سازمان های حرفه ای خود عهده دار تدوین و تصویب اصول اخلاقی مربوط به خود شده اند. گاهی بعد از تدوین و تصویب توسط سازمان حرفه ای، دولت نیز اقدام به تأیید کد نموده است و برای اخذ پروانه کار حرفه ای، تعهد به کد مربوطه را الزامی کرده است. در برخی موارد آکادمی -فرهنگستان ها- با هماهنگی با سازمان های حرفه ای عهده دار تدوین و تصویب کد شده اند. گاهی انجمن های ملی حرفه ای- مثل انجمن ملی مهندسان- کد مهندسان حرفه ای یک رشته را  در قالب پیش نویس تدوین می کند. سپس تمام سازمان های حرفه ای مربوطه را دعوت کرده و  با توافق آنها کد نهایی را تدوین و تصویب می کند. طبیعی است که مرجع تدوین و  روندتصویب به مقتضیات کشورها  مربوط بوده و هریک از گزینه های ذکر شده نقاط قوت و ضعفی به همراه دارد. با مطالعات صورت گرفته، تاکنون به موردی مواجه نشده ایم که دولت بطور مستقیم اقدام به تدوین کد های اخلاقی حرفه کرده باشد. به خصوص در متن مصوب الحاقیه مربوط به اصول اخلاقی، پیشنهادی از سوی وزارت راه و شهرسازی آمده است که سازمان نظام مهندسی ساختمان- یعنی سازمان حرفه ای مربوطه- برای تدوین کدهای اخلاقی بر اساس چارچوب مصوب فقط جایگاه اظهار نظر دارد و در تدوین و تصویب،  حق رأی لحاظ نشده است. طبیعی است که روش اتخاذ شده باید مبتنی بر بررسی سوالات و گزینه هایی مثل پرسشها و گزینه های فوق الذکرباشد.

[خبر جدید: برخلاف مصوبه   مربوطه، نظام نامه اخلاقی پس از یک هفته بدون نظرخواهی رسمی از سازمان نظام مهندسی ساختمان و سازمان های حرفه ای مربوطه( البته طبق خبرهای رسیده)، توسط معاون رییس جمهور ابلاغ شد.;]

http://samair.ir/fa/news/37502/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82-%D8%AD%D8%B1%D9%81%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF


5-سوال در حوزه محتوی و فرآیند آموزش و نحوه پایش: پس از تدوین، تصویب و ابلاغ کدهای اخلاقی، نوبت آموزش و سپس روش های ارزیابی اخلاقی سازمان ها و افراد حرفه ای است. آموزش و پایش مستمر در سازمان نظام مهندسی و سازمان های حرفه ای مربوط، با چه محتوی و فرآیندی  اتفاق می افتد؟ آیا وزارت راه و شهرسازی در این مورد اندیشیده است یاروش های آموزش و پایش -ارزیابی- را بر عهده سازمان ها گذاشته است؟

در صورت واگذاری برنامه ریزی و  اجرای آموزش و پایش-ارزیابی- بر عهده سازمان نظام مهندسی ساختمان و سازمان های حرفه ای دیگر،   آیا اهداف واضع قانون مربوطه، تحقق خواهد یافت؟ بدون توجه به میزان دخالت دولت در آموزش و ارزیابی اخلاقی سازمان نظام مهندسی ساختمان، با توجه به روش های گوناگون آموزشی و ارزیابی اخلاقی که مندرج در نوشتارهای علمی خارجی است، کدام شیوه ها ترجیح دارد؟ به نظر می رسد دولت یا سازمان نظام مهندسی ساختمان نیازمند اندیشه، طرح و برنامه ریزی اصولی  در این حوزه هستند.


6- سوال در حوزه رشد اخلاقی سازمانی در برابر رشد  اخلاق فردی: آیا برای اصلاح اخلاقی در سازمان اندیشیده شده است؟

به نظر می رسد که تدوین و تصویب کدهای اخلاقی در حوزه مهندسی ساختمان، نه تنها نقطه پایان این مسیر نبوده ، بلکه شروعی تازه در حوزه تغییر رفتار حرفه ای سازمان، گروه ها و افراد حرفه ای است. این واحدها نه تنها نیازمند سند اخلاقی و آشنایی ّّبا آن هستند، بلکه برای تربیت و رشد اخلاقی نیازمند نظام تربیتی و اخلاقی هستند که در کل سازمان به شیوه ساختار یافته و هماهنگ رفتار نماید. یکی از مهمترین شاه بیت های مشاوران  اخلاق سازمانی ، توجه به اصلاخ اخلاقی سازمان قبل از اصلاح افراد است. به عبارتی دیگر، تأثیر اصلاحات اخلاقی سازمان در وصول به اهداف اخلاقی- همچون حقوق اجتماعی و یا عدالت اجتماعی- به مراتب بیش از اصلاح و رشد فردی است. با این فرض بر اساس اصول مدیریت تغییر، چه بسا نیاز به اصلاحات در سه حوزه روش، ساختار و نیروی انسانی سازمان باشد. در این راستا، یکی از اقدامات در این مسیر ناهموار- حداقل در ابتدای راه- نیازمند ایجاد واحد سازمانی جدید در وزارت راه و شهرسازی- به عنوان متولی اصلی اخلاقی کردن سازمان نظام مهندسی ساختمان- و  همچنین در سازمان نظام مهندسی ساختمان  هماهنگ با وزارت خانه برای اقدامات مورد نیاز است. علاوه بر تجربیات بین المللی، در داخل کشور تجربیات وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی موجود است. ما علاقه مند هستیم که نسبت به اندیشه و طرح وزارت خانه راجع به این جنبه از تغییرات آگاهی پیدا کنیم.

----------------------------------------------------------------------------------------

برخی سوالات بخش محتوایی:

انشاءالله در فرصت دیگری به این سوالات پرداخته می شود.




نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد